ინტერვიუს მოსმენისას მხოლოდ ერთი სიტყვა მიტრიალებდა თავში – “ლეგენდა”… განუმეორებელია არა მხოლოდ მისი მხატვრობა, არამედ ამ მხატვრობაში ჩადებული ის მსოფლმხედველობა, რომელმაც რევოლუციური გარდატეხა მოახდინა ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროს, მაშინ როდესაც იდეოლოგიასთან ბრძოლა ფაქტობრივად, ნიშნავდა ბრძოლას რეჟიმის წინააღმდეგ.
ალბათ, უკვე მიხვდით, რომ ჩვენი რუბრიკის “ამბები ადამიანებზე” სტუმარი ზურაბ (პიკო) ნიჟარაძე გახლავთ.
პიკო: სიმართლე არის მშვენიერება…
“მთელი ცხოვრება ვიფიქრე და მივხვდი, რომ სიმართლე არის მშვენიერება“ – აცხადებს ლეგენდარული ქართველი მხატვარი, ზურაბ (პიკო) ნიჟარაძე “აიპრესისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში და დასძენს, რომ მთავარი ამ ცხოვრებაში – მთავარის დანახვაა…
ბატონო ზურა, დელაკრუამ თქვა ერთხელ, მხატვრობა არის თვალის დღესასწაულიო. ალბათ, მარტო იმ დღესასწაულს არ გულისხმობდა რასაც შედევრების ყურებით განვიცდით, არამედ იმ დღესასწაულს, რომელიც მოდის მხატვრის ფუნჯიდან. თქვენ როგორ ფიქრობთ?
მეც ასე ვფიქრობ დაახლოებით… უნდა მოგახსენოთ, რომ ეს არის ერთგვარი ორიენტირი საზოგადოებრივი ესთეტიკისა. პიროვნება ყალიბდება ამ საკითხების გამოჩენით, თუ როგორ შეუძლია მას ამ დღესასწაულის აღქმა… მაგრამ, დღეს, სამწუხაროდ, ეს დღესასწაული დაიკარგა, რაღაც ისეთს იგონებენ, რასაც დიდი პერსპექტივა არ მგონია ჰქონდეს…
ხელოვნება იმისთვის კი არ არის, რომ რაღაც იდეური გამოხატოს, არამედ უნდა შექმნას რამე ესთეტიკისა და ჰარმონიის ფარგლებში. ხელოვნებას აქვს თავისი კანონები, რომლის შინაარსი არის, ჰარმონიული, მშვენიერი, ლამაზი.
ეს სინამდვილე უნდა გააკეთო შენი მასალით და ოსტატობით. სინამდვილე არის თვითმყოფადი, მას არაფერი არ სჭირდება, ეს ყველაფერი უნდა ქმნიდეს ფასეულობას.
კარგი მხატვარი ის არის, რომელთა ნამუშევრები საუკუნეებს უძლებს, თქვენთვის როგორია კარგი მხატვარი, როგორ უნდა შექმნას ისე, რომ დროს გაუძლოს?
როგორ შექმნას? გარკვეულწილად, ორიენტირი უნდა იყოს სწორედ ის, რომ გაერკვეს რა არის მშვენიერი და რა არის არამშვენიერი. ესთეტიკური ხედვა უნდა ჰქონდეს სულში გამჯდარი…
მხატვრობის ანტიკურ ეპოქას რომ შევხედოთ, იქ ხელოვნების ნიმუშები ყველასთვის თვალსაჩინოდ იყო წარმოდგენილი. მშვენიერი იყო იმდენად გახსნილი, იმდენად მონაწილეობდა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ადამიანის პიროვნებად ჩამოყალებებაში….
როდესაც საზოგადოებაში ღიად არის ეს მოცემული, იქ თითქმის არცაა საჭირო იმაზე საუბარი, რა არის საჭირო სულისთვის. იმიტომ რომ თვალნათლივ, პირდაპირ ჩანს რაც არის. მხატვრობა, ხელოვნება, ლიტერატურა, თეატრი, მუსიკა, პოეზია სწორედაც აყალიბებს ადამიანს ადამიანად.
ერთ–ერთ ინტერვიუში ამბობთ, რომ ადამიანი, რომელიც სილამაზეს აღიქვამს ის არ შეიძლება იყოს ნაძირალაო, ასეა მართლა? ნაძირლებს არ შეუძლიათ სილამაზის აღქმა?
ეგრეა, ეგრე…იმიტომ რომ კარგი საქციელი, ხომ ასრულებს როლს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ამიტომ მისი ხარისხი უნდა იყოს მაღალი და ხელოვნება სწორედ ეხმარება ადამიანს ამ პროცესში პიროვნების ჩამოყალიბებაში.
მშვენიერებას ცხოველებიც გრძნობენ… ადამიანი სულიერებით განსხვავდება, ჭეშმარიტი სილამაზე კი სულის დიდებაშია.
პიკო: საბჭოთა კავშირმაც კი ვერ შეჭამა ნამდვილი ხელოვნება, რადგან თავისუფლება არის განცდა…
90-იანი წლებში, როდესაც ჯერ კიდევ საბჭოთა იდეოლოგია გამსაზღვრავდა მხატვრობას, რამდენიმე მხატვარმა, მათ შორის იყო პიკოც, ცხადია, გამოფენა მოაწყვეს. ფაქტობრივად, ეს იყო გარდატეხა, როდესაც ფერწერა გამოვიდა საბჭოთა ბნელი ფონიდან შუქზე. და ამ გარდატეხის მოთავე სწორედ ზურაბ ნიჟარაძე გახლდათ…
თქვენ ახალი სიტყვა თქვით ქართულ ხელოვნებაში, რაც საბჭოთა კავშირის პერიოდში რევოლუციასავით იყო… თითქოს თქვენი გაშიშვლებული ნახატებით, იმ პერიოდს, იმ რეჟიმს აშიშვლებდით. არ იყო ეს რთული, არ გხვდებოდათ ბევრი წინააღმდეგობა?
ბევრი რამე ხდებოდა საბჭოთა კავშირის დროს. იქ უფრო წინა პლანზე იყო წამოყენებული საზოგადოებრივი აზროვნება, საზოგადოებრივი იდეოლოგია. იდეოლოგიამ შეჭამა ხელოვნება, იმიტომ რომ წნეხი იყო დიდი. ხელოვნება უნდა იყოს თავისუფალი აუცილებლად და თვითონ იმოქმედებს ადამიანის ჩამოყალიბებაზე, თუ ღიად არის მოცემული, როგორც ანტიკურ საზოგადოებაში იყო.
მაგრამ მინდა გითხრათ, რომ მიუხედავად ამ იდეოლოგიისა, საქართველოსაც აქვს კულტურული მემკვიდრეობის ძალიან მაღალი დონე. ვგულისხმობ ტაძრებს, არქიტექტურას, მხატვრობას, მუსიკას, პოეზიას. ვაჟასთანა დიდი პოეტი სადღა არიან ახლა?! თუმცა არიან დღეს ნიჭიერი პოეტებიც და პროზაიკოსებიც. არიან ნიჭიერი ადამიანები, მაგრამ ვაჟასთანა აღარ…
გალაკტიონის ერთი ლექსი უნდა გითხრათ: „ჩვენს შესანიშნავ პროზას, თუ გამოვაკლებთ ოზას, დავუმატებთ უწუნს, მივიღებთ პრუწუნ პრუწუნს…“
დიდი ენამწარე ადამიანი იყო, მაგრან უნიჭიერესი.
უცხოელი მხატვრებიდან ვინ იყო თქვენთვის ყველაზე ახლოს?
უცხოელებიდან ჩემთვის მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო პიკასო. რომელიც ითვლებოდა ავანგარდისტად. ასეთი ავანგარდისტი იყო სეზანიც. მან ძალიან ბევრი რამ აიღო იმპრესიონიზმისგან, მაგრამ მერე ზურგი შეაქცია იმპრესიონალიზმს და კონსტრუქციული მომენტი წამოწია წინ. მონე კი, რომელიც ხატავდა თივის ზვინებსა და მსგავს რაღაცეებს, ირკვევა ახლა, რომ თივის ზვინებს კი არ ხატავდა, არამედ ხატავდა იმ შუქს, რომლითაც იყო განათებული. ესე იგი განათებაზე მუშაობდა და არა თვითონ საგანზე. გესმით რაშია საქმე? სეზანმა წინა პლანზე გამოიყვანა კონსტრუქციული მომენტი და ამიტომ სეზანიც ავანგარდისტი იყო, მაგრამ სხვა მიმართულება ქონდა. მან განათებას კი არ მიაქცია ყურადღება, არამედ საგანს.
თქვენ ბრძანეთ, რომ თავისუფლება მხატვრისთვის და შემოქმედი ადამიანისთვის არის ყველაფერი. თქვენთვის რა არის თავისუფლება, რას გრძნობთ, როდესაც ამ სიტყვას წარმოთქვამთ?
თავისუფლება არის განცდა! ეს უნდა იყოს განცდილი და როდესაც ინტელექტუალური ელიტა, ამას უპირისპირებს მარტო რაციონალურ საწყისს, მაშინ უკვე აღარ არის თავისუფალი. მაგრამ, თავისუფალ ადამიანს ვერ მოერევა ვერანაირი იდეოლოგია, გამორიცხულია!
საუბრის დასაწყისში მითხარით, მხატვარი, იმას კი არ უნდა ხატავდეს რასაც ყველა ხედავს, არამედ იმას უნდა ხატავდეს, რასაც სხვები ვერ ხედავენო… რა არის ნახატში მთავარი?
ნახატში მთავარი მთავარის დანახვაა… თუ დააკვირდით ზამთარში ხის ტოტებს, შიშვლდება ხე, გამოჩნდება ის, რაც არ ჩანდა და სინამდვილეში მთავარია, იმიტომ რომ ხეში მთავარი ფოთლები კი არ არის, მთავარი თვითონ ხეა. აი ვთქვათ კამპანია მიდის ბუნებაში, დაინახეს მშვენიერი ხე, მაგრამ საკმარისია თვალები გადაიტანო ტოტებზე, მშვენიერი ხე გაქრება და დარჩება ტოტები. მშვენიერი ტოტები…
თქვენთვის რა არის მშვენიერება?
ცუდის და კარგის გარჩევის უნარი ხომ აქვს ადამიანს, ეს ზნეობრივი ასპექტია. ასევე სილამაზის გარჩევის უნარიც უნდა ჰქონდეს, რა არის მშვენიერი და რა არის უშნო. ეს ორიენტირი აყალიბებს ესთეტიკას. სეზანს შიშველი ფიგურა არა აქვს, იმიტომ რომ მას აინტერესებდა თვითონ საგანი და არა როგორ არის განათებული.
სამაგიეროდ, თქვენ გაქვთ ბევრი შიშველი ფიგურა, თქვენ რა გაინტერესებთ?
მეც თვითონ საგანი მაინტერესებს, მაგრამ მისი განათებაც მნიშვნელოვანი კომპონენტია შთაბეჭდილებაში, რომელსაც ტოვებს.
თქვენ თვლით, რომ შიშველი ქალი ყველაზე მშვენიერია? თქვენი ქალები გამორჩეულად შიშვლები არიან, თითქოს ვერც გრძნობ ამ სიშიშვლეს, ისეთ სიშიშვლეს, თვალს, რომ მოარიდებ, პირიქით სულ გინდა რომ უყურო და უყურო…
დიახ, ეს განცდა, რომლიც ადამიანს უჩნდება, ჩვენი სხეულის არსია. მთავარი უნდა დაინახო… აი მაგალითად, თქვენ გიყურებთ თვალებში, ეს თვალები არის ძალიან ძლიერი. რატომ არის ძლიერი? იმიტომ რომ ყველაზე კარგად ჩანს მასში განცდა. მასალა, რომლისგანაც იქმნება ნახატი, უნდა დაიხარჯოს მთავარზე და არა მეორე ხარისხოვანზე.
“პიკო”: ორი რამ არასდროს იკარგება ამ ცხოვრებაში – მშვენიერება და ღირებულებები…
“მოქანდაკე, არქიტექტორი მასალას აცოცხლებს და ახალ სიცოცხლეს აძლევს. მე ჩემი საღებავები უნდა გავაცოცხლო. საღებავი საღებავად რჩება, მაგრამ ობიექტური რეალობა უნდა გავაცოცხლო.
არაფერთან ბრძოლაში ესთეტიკას დიდი მნიშვნელობა აქვს. აი რატომ გადაარჩენს სილამაზე კაცობრიობას. ვინც სილამაზეს გრძნობს, არ შეიძლება იყოს არამზადა – ამბობს ზურაბ ნიჟარაძე
რა არის მთავარი თქვენს ცხოვრებაში, რაზეც მთელი ცხოვრება ააგეთ, რასაც არასდროს ღალატობდით?
მთავარი იყო გარკვევა რა არის მშვენიერება რა არის სიმახინჯე.
და რა დაადგინეთ, რა ყოფილა მშვენიერება?
სიმართლე. სიმართლე არის მშვენიერება.
ამბობენ, რომ ბოლო დროს ღირებულებები დაიკარგა საქართველოში, ადამიანებმა ფასეულობები და ღირებულებები დაკარგესო. ეთანხმებით ამას?
არა, ეს ისეთი რამეა რომელიც არ იკარგება საერთოდ. მშვენიერება არ იკარგება, მშვენიერება რჩება. გარჩევა მშვენიერსა და არამშვენიერს შორის რჩება როგორც ფუნქცია საზოგადოებრივი ცხოვრების. მე მგონია, რომ მშვენიერება ისეთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ადამიანის ჩამოყალიბების პროცესში, ის არ იკარგება. მხატვრის როლია გამოაჩინოს ეს.
ადამიანის ზნეობრივ ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით გაქვთ ძალიან საინტერესო მოსაზრება… ამბობთ, რომ ქრისტეს სიკვდილის შემდეგ, როდესაც ზნეობრივმა კატეგორიებმა იმძლავრა, საზოგადოების ყურადღება და ინტერესი გადაიხარა თანასწორობისკენ
ქრისტეს ქადაგება სულ სხვა რამეს გულისხმობს. ქრისტე არის პირველ რიგში ზნეობრივი მომენტის გამოვლინება. ხელოვნებაზე და ესთეტიკაზე აღარ საუბრობს. განა სადმე უთქვამს რა არის მშვენიერება და რა არ არის? რატომ? იმიტომ, რომ ქრისტიანული იდეოლოგია პირველ ადგილზე აყენებს ზნეობას. იმისთვის რომ ქრისტიანი იყო, შეიძლება ესთეტიკა არ ჩავრიოთ ამ ამბავში, იმიტომ რომ ქრისტეს ქადაგება არის ზნეობრივი ასპექტი.
90-იან წლებში, როგორც იქნა, კულტურა და მათ შორის მხატვრობაც, რაღაც დოზით გამოვიდა საბჭოთა ესთეტიკიდან. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში სამხატვრო აკადემიის ლექტორიც იყავით, თუმცა, სულ იბრძოდით მთელი ეს პერიოდიც და მალევე დატოვეთ ეს პოზიცია.
დიახ, იმიტომ რომ ამ იდეოლოგიამ შეჭამა ყველაფერი. ყურადღებას აღარ აქცევდნენ ესთეტიკურ მხარეს. რა დროს ესთეტიკა იყო, როდესაც იდეოლოგია იყო წამოწეული წინ. ეს ახშობდა ხელოვნებას. მაშინ ჩვენი საზოგადოება არ იყო მზად ესთეტიკური ხედვის აღსაქმელად. საბჭოთა კავშირის დროს იდეოლოგიამ შეჭამა ხელოვნება და ამას უკვალოდ არ ჩაუვლია, რომ იცოდეთ.
დღესაც ვიმკით ამის შედეგს?
რა თქმა უნდა. მხატვრობაში, არქიტექტურაში, პოეზიაში, პროზაში და ასე შემდეგ. თითქმის ყველა სფეროში გამოიხატება ეს.
დიდი დრო სჭირდება საბჭოთა იდეოლოგიის საბოლოდ დასრულებას?
ლენინს სულ არ აინტერესებდა ესთეტიკა, მისთვის მთავარი იყო იდელოგია, სურდა მთელი მსოფლიო კომუნისტური აზროვნების საგნად გადაექცია. ამან დიდი გავლენა მოახდინა აზროვნებაზე, რაც ბევრი წელი გრძელდებოდა…
“პიკო”: გარჩევა მშვენიერის და სიმახინჯის, ეგოიზმია განა?!
ამბობენ რომ დიდი მხატვრები და ნამდვილი ხელოვანი ადამიანები ეგოისტები არიან, ეგოსტი ხართ?
გარჩევა მშვენიერის და სიმახინჯის, ეგოიზმია განა?
ყველაზე მნიშვნელოვანი რაც შეგიქმნიათ ცხოვრებაში, რა იყო?
რა თქმა უნდა, მხატვრობა. მოქანდაკე, არქიტექტორი მასალას აცოცხლებს და ახალ სიცოცხლეს აძლევს. მე ჩემი საღებავები უნდა გავაცოცხლო. საღებავი საღებავად რჩება, მაგრამ რეალობა უნდა გავაცოცხლო და დავტოვო ისეთი, რომელსაც წლები ვერაფერს დააკლებს…
თქვენს მხატვრობას ვის პოეზიას შეადარებდით?
უხერხულად ვგრძნობ თავს. „რამ შემქმნა ადამიანად,რატომ არ მოვედ წვიმადა“…. ცრემლები გადმომდის. ვაჟა პირველი ნომერია.
ზუსტად იმიტომ, რომ მუდმივად რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლაში იყავით, დაჩაგრულხართ თქვენს საქმეში, უცდიათ რომ დაეჩაგრეთ?
ჩვენ ვიყავით თავისუფლების მომხრეები. უაზრო თავისუფლების კი არა, რომელსაც მივყავართ უაზრო ანარქიამდე. პირიქით, თავისუფალი ადამიანი როგორ ესთეტი და როგორც შემოქმედი. ძალიან ბევრი კარგი პოეტი და მხატვარი გვყავს ჩვენ.
რომელს გამოარჩევთ ქართველი მხატვრებიდან?
ედმუნდ კალანდაძე და რეზო თარნხან – მოურავი… თუმცა, ბევრი იყვნენ, რომლებიც შრომობდნენ. მხატვრობა არის მუდმივი შრომა, იმიტომ რომ თვითონ საგანი არის მუდმივი, უსასრულოდ მარადიული.
ქალის როლზე მინდა გკითხოთ თქვენს ცხოვრებაში. თქვენი მეუღლე ცნობილი მსახიობია, ქალბატონი ციცინო ციციშვილი. როგორია ორი ხელოვანი ადამიანის თანაცხოვრება. არის მუდმივად ომი, ჭიდილი თუ პირიქით – ხელშეწყობა?
ორივე ეკუთვნის ხელოვნებას, ერთი არის მხატვარი, მეორე მსახიობი. არ არის არანაირი დაპირისპირება. ეს ერთი და იგივე სამუშაოა, უბრალოდ იქ სპეციფიკა თეატრალურია, კინომატოგრაფიაა, ჩვენთან კიდევ მხატვარი, სკულპტორი და არქიტექტორია, ვინც ქმნიან საგნებს…
„პიკო“ პიკასოზე: მიყვარს ეს მხატვარი, მიუხედავად იმისა, რომ უკიდურესად ავანგარდისტია
„პიკოს“ გეძახიან და ისე ბუნებრივად ჟღერს ეს სახელი თქვენთან მიმართებაში, ზოგჯერ ვიხსენებდი კიდეც თქვენს ნამდვილ სახელს. რატომ შეგარქვეს „პიკო“?
რა ვიცი რატომ მეძახიან. მიყვარს ეს მხატვარი. თუმცა, უკიდურესი ავანგარდისტია, მაგრამ მან მოძებნა ისეთი ფორმა ამ ავანგარდის, რომელიც მე არ მიშლის ესთეტიკური მომენტის ჩართვაში ხელს. ჩემთვის პიკასო მხატვარია და ამდენად შეხება აქვს ესთეტიკასთან.
გაქვთ მთავარი ნახატი, რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა თქვენზე და სულ გემახსოვრებათ?
ერთ ნახატზე ვერ ვისაუბრებ, რადგან უშველებელი სფეროა. მგონი, არ ვღალატობ იმ დებულებებს, რომელზეც ვისაუბრეთ, მაგრამ ჩემი გზა შეიძლება განსხვავდებოდეს სხვებისგან, იმიტომ რომ უშველებული სფეროა. სილამაზის და ესთეტიკის თავისებურად აღქმა აყალიბებს მხატვარს ისეთად, როგორ ნამუშევრებსაც შემდეგ ქმნის… ესთეტიკა უნდა იგრძნო…
ხომ არ დაკარგეს ადამიანებმა ესთეტიკის შეგრძნება?
არა, ეს ისეთი რამაა, რამელიც არ იკარგება. მე მასწავლიდა მოსე თოიძე, რომელიც იყო რეალისტი. მან ასეთი რაღაც თქვა რუსულად, მაშინ ყველა რუსულად საუბრობდა, „ნადა რისავატ ,ტო ჩტო ნე ვიდნო“. დიახ, მეც ამას გეტყოდით, მასალის სიძლიერე უნდა გამოიყენო მთავარზე და არა მერე ხარისხოვანზე…
სტატიის ავტორი თამარ ლეფსვერიძე, 2021-05-11
